Hommage au Bouddha

༄༅། །ཐུབ་པའི་བསྟོད་པ་ཐབས་མཁས་ཐུགས་རྗེ་མ།

Le grand hommage aux douze actes du Bouddha

par Ārya Nāgārjuna

 

ཐབས་མཁས་ཐུགས་རྗེས་ཤཱཀྱའི་རིགས་སུ་འཁྲུངས། །

tabk’é toukjé shakyé rik sou troung

Avec habileté et compassion, tu es né dans le clan des Śākya ;

གཞན་གྱིས་མི་ཐུབ་བདུད་ཀྱི་དཔུང་འཇོམས་པ། །

zhen gyi mitoub dü kyi poung jompa

Invincible, tu as triomphé des hordes de Māra ;

གསེར་གྱི་ལྷུན་པོ་ལྟ་བུར་བརྗིད་པའི་སྐུ། །

ser gyi l’ünpo tabour jipé kou

Ton corps resplendit comme une montagne d’or.

ཤཱཀྱའི་རྒྱལ་པོ་ཁྱོད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

shakyé gyalpo k’yö la chaktsal lo

Je te rends hommage, ô Roi des Śākyas¹ !

 

གང་གིས་དང་པོར་བྱང་ཆུབ་ཐུགས་བསྐྱེད་ནས། །

gang gi dangpor changchoub toukkyé né

Je chante ton éloge, toi qui as d’abord engendré l’esprit d’éveil

བསོད་ནམས་ཡེ་ཤེས་ཚོགས་གཉིས་རྫོགས་མཛད་ཅིང༌། །

sönam yéshé tsok nyi dzok dzé ching

Puis complété les accumulations de mérites et de sagesse.

དུས་འདིར་མཛད་པ་རྒྱ་ཆེན་འགྲོ་བ་ཡི། །

dü dir dzépa gyachen drowa yi

En notre époque, tu as déployé de vastes activités

མགོན་གྱུར་ཁྱོད་ལ་བདག་གིས་བསྟོད་པར་བགྱི། །

gön gyour k’yö la dak gi töpar gyi

Et tu es devenu le seigneur et protecteur des êtres.

 

ལྷ་རྣམས་དོན་མཛད་འདུལ་བའི་དུས་མཁྱེན་ནས། །

l’a nam dön dzé doulwé dü k’yen né

Hommage à toi, qui après avoir enseigné aux dieux,

ལྷ་ལས་བབས་ནས་གླང་ཆེན་ལྟར་གཤེགས་ཤིང༌། །

l’a lé bab né langchen tar shek shing

As su que le temps était venu de guider les humains.

རིགས་ལ་གཟིགས་ནས་ལྷ་མོ་སྒྱུ་འཕྲུལ་མའི། །

rik la zik né l’amo gyoutroulmé

Arrivant du séjour des dieux tel un éléphant majestueux,

ལྷུམས་སུ་ཞུགས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

l’oum sou zhoukpar dzé la chaktsal lo

Et sachant vers quelle famille te diriger, tu entras dans la matrice de Māyādevī.

 

ཟླ་བ་བཅུ་རྫོགས་ཤཱཀྱའི་སྲས་པོ་ནི། །

dawa chou dzok shakyé sépo ni

Hommage à toi, prince des Śākya, né dix mois plus tard

བཀྲ་ཤིས་ལུམྦིའི་ཚལ་དུ་བལྟམས་པའི་ཚེ། །

tashi loumbi tsal dou tampé tsé

Dans le jardin de Lumbinī, lieu de bon augure

ཚངས་དང་བརྒྱ་བྱིན་གྱིས་བཏུད་མཚན་མཆོག་ནི། །

tsang dang gyajin gyi tü tsen chok ni

Où Brahmā et Indra t’ont honoré, tes marques suprêmes

བྱང་ཆུབ་རིགས་སུ་ངེས་མཛད་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

changchoub rik sou ngédzé chaktsal lo

Prouvant que tu étais destiné à l’éveil.

 

གཞོན་ནུ་སྟོབས་ལྡན་མི་ཡི་སེང་གེ་དེས། །

zhönnou tobden mi yi sengé dé

Hommage à toi, lion parmi les hommes : jeune et vigoureux,

ཨ་ངྒ་མ་ག་དྷར་ནི་སྒྱུ་རྩལ་བསྟན། །

ag’a magad’ar ni gyoutsal ten

Tu réalisas des prouesses aux jeux d’Aṅga-Magadha,

སྐྱེ་བོ་དྲེགས་པ་ཅན་རྣམས་ཚར་བཅད་ནས། །

kyéwo drekpachen nam tsarché né

Où tu triomphas des adversaires arrogants,

འགྲན་ཟླ་མེད་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

drenda mépar dzé la chaktsal lo

Au point que personne ne put t’arriver à la cheville.

 

འཇིག་རྟེན་ཆོས་དང་མཐུན་པར་བྱ་བ་དང༌། །

jikten chö dang tünpar jawa dang

Hommage à toi, qui pour respecter les coutumes mondaines

ཁ་ན་མ་ཐོ་སྤང་ཕྱིར་བཙུན་མོ་ཡི། །

k’ana mato pang chir tsünmo yi

Et éviter tout méfait ou malentendu,

འཁོར་དང་ལྡན་མཛད་ཐབས་ལ་མཁས་པ་ཡིས། །

k’or dangden dzé tab la k’épa yi

As accepté reine et cortège et dirigé le royaume,

རྒྱལ་སྲིད་སྐྱོང་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

gyalsi kyongwar dzé la chaktsal lo

Mettant alors en œuvre des moyens habiles.

 

འཁོར་བའི་བྱ་བར་སྙིང་པོ་མེད་གཟིགས་ནས། །

k’orwé jawar nyingpo mé zik né

Hommage à toi, qui as vu que le saṃsāra est totalement futile :

ཁྱིམ་ནས་བྱུང་སྟེ་མཁའ་ལ་གཤེགས་ནས་ཀྱང༌། །

k’yim né joung té k’a la shek né kyang

Renonçant à la vie de famille,

མཆོད་རྟེན་རྣམ་དག་དྲུང་དུ་ཉིད་ལས་ཉིད། །

chörten namdak droung dou nyi lé nyi

Tu as filé dans le ciel jusqu’au stūpa de Viśuddha,

རབ་ཏུ་བྱུང་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

rabtou joungwar dzé la chaktsal lo

Où tu as pris toi-même l’ordination.

 

བརྩོན་པས་བྱང་ཆུབ་སྒྲུབ་པར་དགོངས་ནས་ནི། །

tsönpé changchoub droubpar gong né ni

Hommage à toi, qui, résolu à persévérer jusqu’à l’éveil,

ནཻ་རཉྫ་ནའི་འགྲམ་དུ་ལོ་དྲུག་ཏུ། །

nairanjané dram dou lo drouk tou

Pratiquas l’ascèse pendant six ans sur les rives de la Nairañjanā ;

དཀའ་བ་སྤྱད་མཛད་བརྩོན་འགྲུས་མཐར་ཕྱིན་པས། །

kawa ché dzé tsöndrü tarchinpé

En portant la diligence à sa perfection ultime,

བསམ་གཏན་མཆོག་བརྙེས་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

samten chok nyé dzé la chaktsal lo

Tu es parvenu au suprême samādhi.

 

ཐོག་མ་མེད་ནས་འབད་པ་དོན་ཡོད་ཕྱིར། །

tokma mé né bépa dönyö chir

Hommage à toi qui, souhaitant donner tout leur sens

མ་ག་དྷ་ཡི་བྱང་ཆུབ་ཤིང་དྲུང་དུ། །

magad’a yi changchoub shingdroung dou

Aux efforts déployés depuis des temps sans commencement,

སྐྱིལ་ཀྲུང་མི་གཡོ་མངོན་པར་སངས་རྒྱས་ནས། །

kyiltroung miyo ngönpar sangyé né

T’es tenu immobile en posture adamantine sous l’arbre de la bodhi au Magadha,

བྱང་ཆུབ་རྫོགས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

changchoub dzokpar dzé la chaktsal lo

Où tu as atteint la véritable bouddhéité, l’éveil parfait.

 

ཐུགས་རྗེས་འགྲོ་ལ་མྱུར་དུ་གཟིགས་ནས་ནི། །

toukjé dro la nyourdou zik né ni

Hommage à toi, qui dans ta compassion,

ཝཱ་རཱ་ཎ་སཱི་ལ་སོགས་གནས་མཆོག་ཏུ། །

varanasi lasok né chok tou

As posé ton regard sur les êtres ; tu as alors

ཆོས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྐོར་ནས་གདུལ་བྱ་རྣམས། །

chö kyi k’orlo kor né doulja nam

Tourné la roue du Dharma en des lieux sacrés comme Vārāṇasī

ཐེག་པ་གསུམ་ལ་འགོད་མཛད་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

tekpa soum la gö dzé chaktsal lo

Et permis à des disciples d’emprunter les trois véhicules.

 

གཞན་གྱིས་རྒོལ་བ་ངན་པ་ཚར་བཅད་ཕྱིར། །

zhen gyi golwa ngenpa tsarché chir

Hommage à toi qui as vaincu les adversaires malveillants

མུ་སྟེགས་སྟོན་པ་དྲུག་དང་ལྷས་བྱིན་སོགས། །

moutek tönpa drouk dang l’éjin sok

En triomphant des six enseignants des tīrthikas, de Dévadatta et des autres,

འཁོར་མོ་འཇིག་གི་ཡུལ་དུ་བདུད་རྣམས་བཏུལ། །

k’ormo jik gi youl dou dü nam toul

De même que des māras à Vārāṇasī² ;

ཐུབ་པ་གཡུལ་ལས་རྒྱལ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

toubpa youl lé gyal la chaktsal lo

C’est l’œuvre d’un puissant sage qui gagne les batailles.

 

སྲིད་པ་གསུམ་ན་དཔེ་མེད་ཡོན་ཏན་གྱི། །

sipa soum na pémé yönten gyi

Hommage à toi, qui as réalisé à Śrāvastī de grands miracles

མཉན་དུ་ཡོད་པར་ཆོ་འཕྲུལ་ཆེན་པོ་བསྟན། །

nyen dou yöpar chotroul chenpo ten

Dont la splendeur est inégalée dans les trois mondes ;

ལྷ་མི་འགྲོ་བ་ཀུན་གྱིས་རབ་མཆོད་པ། །

l’ami drowa kün gyi rab chöpa

Quand les dieux, les humains et d’autres êtres présentèrent des offrandes,

བསྟན་པ་རྒྱས་པར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

tenpa gyépar dzé la chaktsal lo

Tu fis en sorte que les enseignements prospèrent et se diffusent.

 

ལེ་ལོ་ཅན་རྣམས་ཆོས་ལ་བསྐུལ་བྱའི་ཕྱིར། །

lélo chen nam chö la kouljé chir

Hommage à toi qui, pour inciter les paresseux au Dharma,

རྩྭ་མཆོག་གྲོང་གི་ས་གཞི་གཙང་མ་རུ། །

tsachok drong gi sazhi tsangma rou

As quitté ton corps, pourtant immortel et comparable au vajra ;

འཆི་མེད་རྡོ་རྗེ་ལྟ་བུའི་སྐུ་གཤེགས་ནས། །

chimé dorjé tabü kou shek né

Tu entras alors dans le parinirvāṇa

མྱ་ངན་འདའ་བར་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

nya ngen dawar dzé la chaktsal lo

Au lieu pur de Kuśinagara.

 

ཡང་དག་ཉིད་དུ་འཇིག་པ་མེད་ཕྱིར་དང༌། །

yangdak nyi dou jikpamé chir dang

Hommage à toi qui, pour démontrer que tu n’avais pas réellement péri,

མ་འོངས་སེམས་ཅན་བསོད་ནམས་ཐོབ་བྱའི་ཕྱིར། །

ma ong semchen sönam tobjé chir

Et pour que la postérité puisse accumuler des mérites,

དེ་ཉིད་དུ་ནི་རིང་བསྲེལ་མང་སྤྲུལ་ནས། །

dényi dou ni ringsel mang troul né

As manifesté une abondance de reliques,

སྐུ་གདུང་ཆ་བརྒྱད་མཛད་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །

koudoung cha gyé dzé la chaktsal lo

Faisant en sorte que tes restes soient divisés en huit.

 

དེ་ལྟར་བསྟན་པའི་བདག་པོ་བཅོམ་ལྡན་གྱི། །

dé tar tenpé dakpo chomden gyi

Par le mérite de cette brève louange des merveilleux actes

མཛད་པའི་ཚུལ་ལ་མདོ་ཙམ་བསྟོད་པ་ཡི། །

dzépé tsoul la do tsam töpa yi

Du vainqueur – le maître des enseignements –,

དགེ་བས་འགྲོ་བ་ཀུན་གྱི་སྤྱོད་པ་ཡང་། །

géwé drowa koun gyi chöpa yang

Puissent les actions de tous les êtres

བདེ་གཤེགས་ཉིད་ཀྱི་སྤྱོད་དང་མཚུངས་པར་ཤོག །

déshek nyi kyi chö dang tsoung par shok

En venir à égaler celles du Sugata.

 

དེ་བཞིན་གཤེགས་པ་ཁྱེད་སྐུ་ཅི་འདྲ་དང་། །

dézhin shekpa k’yé kou chindra dang

Ô Tathāgata, puissions-nous, moi et les autres,

འཁོར་དང་སྐུ་ཚེའི་ཚད་དང་ཞིང་ཁམས་དང་། །

k’or dang kou tsé tsé dang zhing k’am dang

Obtenir un corps, une suite, une longévité, une terre pure,

ཁྱེད་ཀྱི་མཚན་མཆོག་བཟང་པོ་ཅི་འདྲ་བ། །

k’yé kyi tsen chok zangpo chindra wa

Et de sublimes marques de perfection

དེ་འདྲ་ཁོ་ནར་བདག་སོགས་འགྱུར་བར་ཤོག །

dé dra k’onar dak sok gyourwar shok

Identiques aux tiens.

 

ཁྱེད་ལ་བསྟོད་ཅིང་གསོལ་བ་བཏབ་པའི་མཐུས། །

k’yé la tö ching solwa tabpé tü

Par le pouvoir de ces éloges et prières,

བདག་སོགས་གང་དུ་གནས་པའི་ས་ཕྱོགས་སུ། །

dak sok gang dou népé sa chok sou

Quel que soit le lieu où nous nous trouvons,

ནད་དང་དབུལ་ཕོངས་འཐབ་རྩོད་ཞི་བ་དང་། །

né dang woul pong taptsö zhiwa dang

Puissent la maladie, la négativité, la pauvreté et les conflits être pacifiés,

ཆོས་དང་བཀྲ་ཤིས་འཕེལ་བར་མཛད་དུ་གསོལ། །

chö dang tashi pelwar dzé dou söl

Et puissent le Dharma et les circonstances favorables augmenter et se propager³ !

 

| Traduit en français par Vincent Thibault (2023) sur la base de la version anglaise de Rigpa Translations (2008, révisée en 2016).

 

Bibliographie

Références consultées

Ārya Śūra, La courte louange des actes du Bouddha (Lotsawa House).

Cornu, Philippe, Manuel de bouddhisme – Philosophie, pratique et histoire. Tome I : Bouddhisme ancien et Theravāda (Éditions Rangdröl, 2019), pages 37 à 58.

Khenpo Tsewang Dongyal Rinpoche, Practice Guide to Accompany the Text “A Eulogy Praising the Twelve Deeds in the Life of Lord Buddha” by Nagarjuna (Sidney Center: Dharma Samudra, 2010).

Version : 1.0-20230519

1. ↑ Ce verset fut ajouté au texte original de Nāgārjuna, possiblement par Drikoung Kyobpa Jikten Soumgön.
2. ↑ ‘khor mo ‘jig, en tibétain. Selon le mkhas ‘jug de Sakya Paṇḍita, ce serait un autre nom de Vārāṇasī.
3. ↑ Les deux derniers versets furent ajoutés au texte original de Nāgārjuna, possiblement par Drikoung Kyobpa Jikten Soumgön.